Skartgripir Dieters Roth

Dieter Roth (1930—1998) var í senn brautryðjandi sem virti engar takmarkanir, hugsuður, frumkvöðull, skáld, tónlistarmaður, kvikmyndagerðarmaður og myndlistarmaður. Færri vita að hann vakti jafnframt athygli fyrir nýstárlega skartgripasmíði sem hann hóf að fást við á Íslandi seint á sjötta áratug síðustu aldar.

Skartgripi Dieters, sem hann gerði gjarnan úr skrúfum, boltum og öðrum mekanískum hlutum, mátti setja saman á mismunandi vegu og breyta þeim. Nálgun hans við skartgripagerð var hin sama og einkenndi myndlist hans; að nýta ýmiss konar efni sem almennt var talið rusl eða úrgangur og umbreyta því. Engir þessara muna eru eins, Dieter þekkti eiginleika efniviðarins og vann hugmyndir sínar beint í hann.

Árið 1958 kynntist Dieter Roth svissneska gullsmiðnum Hans Langenbacher á leið sinni til Reykjavíkur og í kjölfarið hófu þeir samstarf. Dieter fluttist til Íslands 1957 ásamt konu sinni Sigríði Björnsdóttur og hóf fljótlega að reyna fyrir sér sem hönnuður. Fyrstu skartgripirnir sem Dieter hannaði voru unnir í samstarfi við konu hans heima á eldhúsborðinu og brátt bauðst þeim betri aðstaða á verkstæði Halldórs Sigurðssonar gullsmiðs að Skólavörðustíg 2. Langenbacher fullyrti að á þessum tíma hefðu ekki fengist neinir skartgripir sem bjuggu yfir stílhreinni, ferskri hönnun og voru jafnframt á viðráðanlegu verði. Dieter formaði úr víralengju fallega hringi sem voru spírallaga, í antíkstíl og gerðir af mikilli nákvæmni. Þetta voru breytanlegir hringir og útlitinu breytt með því að skipta um glerkúlu eða spenna hringinn upp og færa glerkúluna til svo lögunin á hringnum breyttist.

Leiðir Dieters og Langenbachers skildu þegar sá síðarnefndi flutti heim til Sviss árið 1961. Nokkrum árum síðar eða árið 1967 rákust þeir félagar hvor á annan í Luzern í Sviss og ákváðu að endurvekja samstarfið sem hófst með bréfaskriftum á milli Íslands og Sviss (sjá í sýningarborði). Í þessum bréfum er að finna skissur Dieters að skartgripum sem Langenbacher svaraði á móti með athugasemdum. Afrakstur þessara bréfaskrifta varð samsýning á skartgripum þeirra árið 1971 og önnur árið 1975. Allt voru þetta seríur af breytanlegum hringum, sem sýnir frekari þróun á hönnun skartgripa Dieters. Skartgripir hans flokkast undir að vera módelskartgripir enda engir tveir eins – þeir eru á mörkum hönnunar og skúlptúrgerðar. Hann gerði ekki alltaf skissur að verkum sínum heldur vann hugmyndir sínar beint í efniviðinn og mótaði hvern hlut í höndunum. Þessi einstöku verk endurspegla formheim og áhuga Dieters á því að gera tilraunir með ýmis efni og óvenjulegar aðferðir við smíðina.

Í Listasafni Íslands gefst nú í fyrsta sinn tækifæri til að leiða einstaka skartgripi Dieters augum í heildstæðu samhengi. Sýningin ber tilraunagleði myndlistarmannsins og óvenjulegum vinnuaðferðum hans glöggt vitni og varpar nýju ljósi á verk þessa einstaklega fjölhæfa listamanns.

© Dieter Roth Estate 

Courtesy Hauser & Wirth and Dieter Roth Foundation, Hamburg